Deney kısaca, bir hipotezin sınanmasıdır. Bir şeyin başka bir şey üzerindeki etkisini görmek üzere yapılır. Örneğin, lastiklerin havasının inik oluşundan dolayı arabamın aşırı ölçüde benzin yaktığını bir hipotez olarak öne sürdüğünde, bu hipotezin doğruluğunu sınamak üzere bir deney yapabilirim. Bir haftada yaktığım benzini bir kenara not eder, daha sonra lastiklere hava vurdurur ve haftalık benzin tüketimini tekrar not ederim. Eğer araba daha az benzin yakmışsa hipotezim desteklenmiş demektir.
Sosyal psikoloji büyük ölçüde deneyseldir. Şiddet içeren televizyon programlarının çocuklarda saldırganlığı artırdığı yolundaki hipotezi sınamak için tipik bir sosyal psikoloji deneyi gerçekleştirilebilir.
Yazıda Neler Var?
Laboratuvar Deneyleri
Klasik sosyal psikoloji deneyleri, karıştırıcı değişkenleri olabildiğince denetim altında tutabilmek için laboratuvarda düzenlenen deneylerdir. Burada amaç bileşkenin tek bir yönünü diğerlerinden yalıtmak ve manipüle etmektir.
Sosyal psikologlar toplumsal davranışın biyokimyasal ve beyinsel etkinlikle olan korelasyonlarını ve sebep-sonuç ilişkilerini araştırmaya giderek artan oranda ilgi göstermektedirler. Bir psikolog, diğer insanlardan etkileşime geçtiğimizde stres ve anksiyetenin nasıl gerçekleştiği öğrenmek isteyebilir ve bu nedenle tükürüğümüzdeki kortisol hormonunun düzeyindeki değişimi ölçer.
Laboratuvar deneyleri değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurmamıza imkân verir. Laboratuvar bulguları sosyal davranışa ilişkin kuramlar açısından çekicilik arz eder; bizler de laboratuvar deneylerinden yola çıkarak bu kuramları laboratuvar dışındaki koşullara uygulayacak biçimde genelleştirebiliriz.
Alan Deneyleri
Sosyal psikoloji deneyleri laboratuvar dışında daha doğal ortamlarda düzenlenebilir. Örneğini, uzun süreli göz temasında rahatsızlık verdiği ve “kaçış”a yol açtığı yollu bir hipotezi şöyle araştırabiliriz; deneyci trafik ışıklarında bekler ve lambalarda duran bir arabanın sürücüsüne ya dik dik bakar ya da bakışlarını ters yöne çevirir. Buradaki bağımlı ölçüm trafik lambası yeşil yandığında arabanın oradan uzaklaşma hızıdır.
Deneysel Olmayan Araştırma Yöntemleri
Deney yapmanın olanaksız ya da uygunsuz olduğu durumlarda sosyal psikologlar bir dizi deneysel olmayan yönteme başvururlar. Bu yöntemler bağımsız değişkenlerin rastgele belli bir koşula dağıtılmak suretiyle manipüle edilmesine içermediği için, bunlardan güvenilir-nedensel sonuçlar çıkarmak neredeyse olanaksızdır. Sözgelimi, cebir suçlarının mağduru olanlarla olmayanların öz-saygılarını karşılaştırabiliriz. Genelde, deneysel olmayan yöntemler doğal olarak gerçekleşen değişkenlerle bizim nedensel sonuçları çıkarmamıza imkân vermeyen değişkenler arasındaki korelasyonu incelenmesini içerir.
Arşiv Araştırması Yöntemi Nedir?
Arşiv araştırması deneysel olmayan bir yöntemdir; belki uzak geçmişte kalmış, ama geniş ölçekli olan ve yaygın şekilde gerçekleşen görüngeleri araştırmada yararlıdır. Araştırmacı başkalarının topladığı verileri bir araya getirir.
Arşiv araştırması yöntemi genellikle farklı kültürler ya da uluslararasında intihar, zihin sağlığı ya da çocuk yetiştirme stratejileri bakımından karşılaştırmalar yapmak için kullanılır. Arşiv yöntemi tepkisel değildir, fakat her zaman güvenilir olmayabilir, çünkü araştırmacı birinci elden veri toplama olanağına sahip değildir çoğun, bu da yanlı ya da güvenilmez verilere dayanmayı doğurabilir. Araştırmacı elinde ne varsa onunla yetinmek durumundadır.
Örnek Olay İncelemesi Nedir?
Örnek olay incelemesi, ister bir kişi ya da bir grup olsun, tek bir örnek olayın ya da vakanın derinlemesine analiz edilmesine imkân verir. Örnek olay incelemeleri, laboratuvar ortamında yaratılması mümkün olmayan olağan dışı ya da nadir görüngeleri irdelemek için çok elverişlidir. Bu tür incelemeler hipotez kaynağı olarak yararlı bir işlev görür, fakat araştırmacı bulguları kendi yanlı tutumunu yansıtabilir ve elde edilen bulgular diğer vaka ya da olaylara kolaylıkla genellenemez.
Nitel Araştırma ve Söylem Analizi
Örnekolay incelemesiyle yakından ilintili bir dizi metodoloji ise, büyük ölçüde doğal biçimde gerçekleşen davranışları analiz eder. Bunlar arasında söylemi, yani insanların kime, neyi, hangi bağlamda söylediğini inceden inceye ortaya koyan metotlar vardır.
Survey Araştırması
Bir diğer deneysel olmayan yöntem survey yoluyla veri toplamaktadır. Örneğin, göçmen işçilerin Almanya’da karşılaştıkları önyargılar üzerine bir araştırma yapmak istediğimizde deneklere bir dizi önceden belirlenmiş soru sorup aldığımız cevapları özetleyebilir ya da her değişik cevaba sayısal bir değer yükleyebiliriz. Ancak bu, alan araştırması gibi, deneycinin yanlılığına, deneğin yanlılığını ve değerlendirilme kaygısını tabi bir yöntemdir.
Alan Araştırması
Sonuncu deneysel olmayan yöntem alan araştırmasıdır. Alan araştırması temelde alan deneyiyle aynıdır, fakat bu yöntemle herhangi bir müdahale ya da manipülasyon söz konusu değildir. Alan araştırmaları, davranışın gerçekleştiği esnada gözlenmesini, kaydedilmesini ve kodlanmasını içerir. Örneğin, gözlemci öğrenci kafeteryasındaki davranışları araştırmak üzere bir köşeye çekilip neler olup bittiğini gözlemleyebilir. Alan araştırmaları spontane (kendiliğinden ) gerçekleşen davranışları kendi doğal bağlamında soruşturmak için mükemmeldirler.
Yeni yazılarımız için bizi twitter’da takip edebilirsiniz
